ภาวะแทรกซ้อนจากการกระตุ้นไข่มากเกินไปไม่ใช่เรื่องดี

ภาวะรังไข่ตอบสนองต่อการกระตุ้นมากเกินไป หรือ Ovarian Hyperstimulation Syndrome (OHSS) เป็นภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้ ยากระตุ้นไข่มากเกินไป ในกระบวนการรักษาภาวะมีบุตรยาก เช่น การทำ ICSI โดยรังไข่จะตอบสนองต่อยาอย่างรุนแรง ทำให้เกิดฟอลลิเคิลจำนวนมาก ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงผิดปกติ และมีน้ำรั่วออกจากหลอดเลือดไปสะสมในช่องท้องหรือช่องปอด ส่งผลให้เกิดอาการท้องอืด แน่นท้อง คลื่นไส้ อาเจียน น้ำหนักเพิ่ม และในรายรุนแรงอาจเกิดลิ่มเลือดอุดตันหรือไตวายได้ อย่างไรก็ตาม ภาวะนี้สามารถป้องกันและควบคุมได้ หากได้รับการประเมินความเสี่ยง วางแผนการใช้ยาอย่างเหมาะสม และติดตามอาการอย่างใกล้ชิดโดยแพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์

ในกระบวนการทำเด็กหลอดแก้วหรือการทำ ICSI ขั้นตอนที่สำคัญที่สุดอย่างหนึ่งคือการกระตุ้นรังไข่ เพื่อให้ได้ไข่หลายใบในรอบเดียว จะช่วยเพิ่มโอกาสให้ได้ตัวอ่อนที่แข็งแรงมากขึ้น แต่สำหรับบางคน รังไข่อาจตอบสนองต่อยากระตุ้นไวผิดปกติ ส่งผลให้เกิดฟอลลิเคิล (ถุงน้ำบรรจุไข่ที่กำลังพัฒนา) จำนวนมาก อีกทั้งฮอร์โมนที่สูงขึ้น ยังจะนำไปสู่ภาวะรังไข่ตอบสนองต่อการกระตุ้นมากเกินไป หรือในทางการแพทย์เรียกว่าภาวะ Ovarian Hyperstimulation Syndrome (OHSS) ได้

ความสำคัญของการกระตุ้นไข่และยากระตุ้นไข่

การกระตุ้นไข่เป็นขั้นตอนพื้นฐานของการรักษาภาวะมีบุตรยาก เพื่อให้ในหนึ่งรอบสามารถเก็บไข่ได้มากกว่าตามธรรมชาติ ซึ่งมักตกไข่เพียง 1 ใบต่อรอบเดือน การใช้ยากระตุ้น เช่น FSH หรือ hMG จึงช่วยกระตุ้นให้มีฟอลลิเคิลเติบโตหลายใบพร้อมกัน ส่งผลให้สามารถสร้างตัวอ่อนจำนวนมากขึ้นและคัดเลือกตัวอ่อนที่ดีที่สุดสำหรับการย้ายเข้าโพรงมดลูก

อย่างไรก็ตาม การกระตุ้นรังไข่ต้องอาศัยการติดตามอัลตราซาวนด์และระดับฮอร์โมนอย่างใกล้ชิด เพราะการตอบสนองที่มากเกินไป อาจทำให้ฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงผิดปกติ และเกิดการขยายตัวของรังไข่ ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่นำไปสู่ภาวะ OHSS หากไม่ได้รับการควบคุมอย่างเหมาะสม

ลดความเสี่ยงภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไป ปรึกษาแพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์ที่ VFC Center

ภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไปคืออะไร ?

ภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไปหรือ OHSS เกิดขึ้นเมื่อรังไข่ตอบสนองต่อยากระตุ้นสูงกว่าที่คาดไว้ เช่น มีจำนวนฟอลลิเคิลมากกว่า 15-20 ใบ หรือระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงผิดปกติ ซึ่งถือเป็นสัญญาณเตือนว่าคนไข้อาจเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อนจากการกระตุ้นไข่ได้

เมื่อรังไข่ที่ถูกกระตุ้นทำงานเกินปกติ จะปล่อยสารที่เพิ่มความสามารถในการซึมผ่านของหลอดเลือด (เช่น VEGF) ทำให้น้ำรั่วออกจากเส้นเลือดไปสะสมในช่องท้องหรือช่องปอด ส่งผลให้เกิดอาการท้องแน่น หายใจลำบาก และปัสสาวะน้อยลงในกรณีที่อาการรุนแรงขึ้น

ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไป

• ผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 35 ปี ซึ่งรังไข่มีการตอบสนองได้ไวกว่าผู้ที่มีอายุมากกว่า
• ผู้ที่มีน้ำหนักตัวน้อยหรือค่า BMI ต่ำ
• ผู้ที่มีระดับฮอร์โมน AMH หรือ AFC สูง
• ผู้ที่มีภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS)
• ผู้ที่ได้รับยากระตุ้นไข่มากเกินไป
• ผู้ที่เคยมีประวัติภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไปในรอบก่อน

ภาวะแทรกซ้อนจากการกระตุ้นไข่ที่ต้องระวัง

เมื่อรังไข่ถูกกระตุ้นมากเกินไป ร่างกายจะเกิดการเปลี่ยนแปลงหลายอย่าง โดยภาวะแทรกซ้อนที่พบบ่อย ได้แก่

• รังไข่โตและตึงผิดปกติ ทำให้มีอาการแน่นท้อง ปวดท้อง
• ท้องอืดจากการมีน้ำคั่งในช่องท้อง
• คลื่นไส้ อาเจียน กินอาหารได้น้อย
• น้ำหนักขึ้นรวดเร็วภายในไม่กี่วัน
• ปัสสาวะลดลง
• เหนื่อยง่าย หายใจลำบากเมื่อมีน้ำในช่องปอด
• ในรายที่รุนแรง อาจเสี่ยงลิ่มเลือดอุดตัน ไตวาย หรือมีภาวะช็อกได้

ผลกระทบจากภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไป

ภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไม่เพียงแต่ส่งผลต่อร่างกาย แต่ยังมีผลต่อแผนการรักษาและอารมณ์ของผู้เข้ารับการรักษาด้วย

1. ผลกระทบต่อสุขภาพร่างกาย

มีอาการท้องอืด ปวดท้อง แน่นหน้าอก หรือปัสสาวะน้อย ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกอ่อนเพลียและต้องการการดูแลใกล้ชิด หากรุนแรงถึงขั้นมีน้ำในช่องท้องหรือช่องปอด อาจต้องเข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลเพื่อให้สารน้ำและเฝ้าระวังการทำงานของไต

2. ผลกระทบต่อแผนการทำ ICSI

ในบางกรณี แพทย์อาจต้องปรับเปลี่ยนแผนกลางคัน เช่น ลดขนาดยาหรือหยุดยาเพื่อควบคุมระดับฮอร์โมน และย้ายตัวอ่อนแช่แข็งแทนรอบสดเพราะเยื่อบุโพรงมดลูกไม่เหมาะสมต่อการฝังตัว ทำให้ระยะเวลาในกระบวนการทำ ICSI ไม่เป็นไปตามแผนที่วางไว้

วางแผนใช้ยากระตุ้นไข่ในปริมาณเหมาะสม แพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์ยินดีให้คำปรึกษา

วิธีรักษาภาวะรังไข่ตอบสนองต่อยากระตุ้นไข่มากเกินไป

เมื่อตรวจพบสัญญาณของภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไป แพทย์จะเลือกแนวทางรักษาที่เหมาะสมกับระดับความรุนแรงของอาการ เช่น 

กรณีอาการไม่รุนแรง ท้องอืด แน่นท้อง ปวดท้องเล็กน้อย

แพทย์อาจพิจารณาให้ดูแลตัวเองที่บ้าน พร้อมนัดติดตามอาการอย่างใกล้ชิด โดยต้องปรับพฤติกรรม ดังนี้

• ดื่มน้ำหรือน้ำเกลือแร่ให้เพียงพอ
• พักผ่อน ลดกิจกรรมที่ต้องใช้แรง
• ชั่งน้ำหนักและวัดรอบเอวทุกวัน
• สังเกตปริมาณปัสสาวะ หากน้อยลงต้องแจ้งแพทย์ทันที

กรณีอาการรุนแรงปานกลาง ท้องอืดมาก น้ำหนักขึ้นเร็ว ปัสสาวะน้อย

ควรเข้ารับการดูแลในโรงพยาบาลเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน แนวทางการรักษา ได้แก่

• ให้น้ำเกลือทางหลอดเลือด เพื่อรักษาสมดุลในร่างกาย
• ประเมินการทำงานของไตและภาวะขาดน้ำ
• ตรวจเลือดดูความเข้มข้นของเลือด
• เฝ้าระวังน้ำเกลือแร่ในร่างกายให้สมดุล
• อาจให้ยาเพื่อลดความเสี่ยงลิ่มเลือดอุดตัน

กรณีอาการรุนแรง หายใจลำบาก ท้องโตมาก ปวดท้องหรือเวียนหัวมาก

ต้องได้รับการดูแลจากแพทย์อย่างเร่งด่วน แนวทางการรักษาขึ้นอยู่กับอาการ เช่น

• เจาะระบายน้ำในช่องท้องเพื่อลดอาการแน่นท้องและช่วยให้หายใจดีขึ้น
• ให้ยาเพื่อป้องกันหรือลดโอกาสเกิดลิ่มเลือด
• ดูแลภาวะไตวายหรือความผิดปกติของระบบเกลือแร่
• ประเมินการทำงานของปอดและหัวใจอย่างต่อเนื่อง

ภาวะรังไข่ตอบสนองต่อการกระตุ้นมากเกินไปเป็นภาวะแทรกซ้อนที่พบได้ โดยเฉพาะในผู้ที่มี AMH สูงหรือเป็น PCOS แต่ก็สามารถควบคุมและป้องกันได้เช่นกัน หากเลือกวางแผนการตั้งครรภ์และรักษาภาวะมีบุตรยากร่วมกับศูนย์รักษาผู้มีบุตรยากที่ได้มาตรฐานสากล

ที่ VFC Center ศูนย์เทคโนโลยีเพื่อการมีบุตร (V Fertility Center) เราพร้อมช่วยให้คำปรึกษาและดูแลคุณอย่างใกล้ชิด ออกแบบแผนการรักษาภาวะมีบุตรยากให้เหมาะกับแต่ละบุคคลโดยเฉพาะ มีประสบการณ์สูง ทุกขั้นตอนอยู่ในความดูแลของทีมแพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์ 

 

คำถามที่พบบ่อย (FAQs)

อาการแบบไหนถือว่าเป็นอาการปกติหลังการกระตุ้นไข่ ?

A: หลังการกระตุ้นไข่ ฝ่ายหญิงมักมีอาการท้องอืด แน่นท้องเล็กน้อย ปวดหน่วงบริเวณท้องน้อย คล้ายก่อนมีประจำเดือน รวมถึงอาจรู้สึกอ่อนเพลียหรือคัดตึงเต้านม อาการเหล่านี้มักดีขึ้นภายใน 2-5 วัน และถือว่าเป็นผลข้างเคียงที่พบได้ทั่วไป

ภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไปทำให้คุณภาพไข่ลดลงหรือไม่ ?

A: ไม่เสมอไป แต่หากฮอร์โมนสูงมากจนร่างกายเครียดหรือมีอาการบวมของรังไข่ อาจกระทบต่อสภาพแวดล้อมของการเจริญเติบโตของไข่บางส่วนได้

การทำงานหนัก นอนดึก เครียดมาก เป็นปัจจัยก่อให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจากการกระตุ้นไข่หรือไม่ ?

A: ไม่ใช่ปัจจัยโดยตรง แต่ความเครียด การพักผ่อนไม่เพียงพอ หรือการใช้แรงมาก อาจทำให้มีอาการท้องอืด แน่นท้อง หรือปวดท้องรุนแรงขึ้น แพทย์จึงมักแนะนำให้พักผ่อนมาก ๆ ในช่วงกระตุ้นไข่เพื่อความปลอดภัย

หากเกิดภาวะแทรกซ้อนจากการกระตุ้นไข่แล้ว ยังสามารถตั้งครรภ์ได้ตามปกติหรือไม่ ?

A: สามารถตั้งครรภ์ได้ตามปกติ แต่ต้องได้รับการรักษาอย่างถูกวิธี และเมื่อร่างกายฟื้นตัวโดยสมบูรณ์แล้ว แพทย์จะวางแผนการกระตุ้นไข่ครั้งถัดไปให้รัดกุมยิ่งขึ้น เพื่อลดความเสี่ยงการเกิดภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไปซ้ำ

หลังเกิดภาวะรังไข่ตอบสนองมากเกินไป ฝ่ายหญิงควรงดกิจกรรมใดบ้าง ?

A: ควรงดกิจกรรมที่มีแรงกระแทกสูง เช่น กระโดด วิ่งเร็ว ยกของหนัก หรือออกกำลังกายอย่างหนัก 2-4 สัปดาห์ หรือจนกว่าอาการบวมของรังไข่จะลดลง เพราะช่วงนี้เป็นช่วงที่รังไข่ขยายใหญ่และเสี่ยงต่อการบิดตัวได้ง่าย ควรกลับมาทำกิจกรรมต่าง ๆ เมื่อได้รับคำแนะนำจากแพทย์เท่านั้น

 

บทความโดย แพทย์หญิงศรมน ทรงวีรธรรม

ติดต่อสอบถามหรือนัดหมายแพทย์ ได้ที่

VFC ศูนย์เทคโนโลยีเพื่อการมีบุตร 

Hotline: 082-903-2035 

LINE Official: @vfccenter